_{تصویر سه بعدی از مسجد جامع ساوه}

مسجد جامع ساوه از اولین مسجدهایی است که در ایران و در شهر ساوه ساخته شده و طی سال‌ها دوره‌های مختلف توسط هنرمندان ایرانی تزئین و مرمت شده‌است. هرچند این مسجد کهن‌سال در طول قرن‌ها با توجه به تغییراتی که داشته‌است دیگر چیزی از آن مسجد اولیه باقی نمانده‌است.

_{گنبد مسجد جامع ساوه}

پلان مسجد جامع ساوه

این مسجد تماما از خشت و گل ساخته‌است که در نوع بی‌نظیر می‌باشد.

تاریخچه

باستان‌شناسان مدعي‌اند اين مسجد يکي از اولين مسجدهاي ساخته شده در ايران است؛هرچند مسجد کهنسال در طول قرن‌هاي بعد آن‌قدر تغيير کرد که ديگر چيزي از آن مسجداوليه باقي نمانده.حالا دور تا دور حياط مستطيل - مربع شكل مسجد جامع شهر ساوه رايك گنبد زيبا، چندين شبستان، ايوان‌هايي بلند و مناري رشيد گرفته است. اين مسجدزيبا آن ‌قدر تزئينات مختلف معماري روي طاق‌ها و ديوارهايش دارد که مي‌توان بهعنوان يک موزه به ديدنش رفت. 

تا به حال به‌طور دقیق تاریخ مسجد جامع ساوه تعیین نشده، اما قدیمی‌ترین شیء که در این مجموعه پیدا شده، کتیبه‌هایی است که در قرن چهارم نوشته شده‌اند بنابراین این مسجد حداقل ۱۰۰۰ عمر دارد.

با کاوش‌هایی که طی چند سال گذشته انجام شده و با کشف توده‌های گلی و آواری که به دست آمده، کارشناسان معتقدند که در محل کنونی مسجد جامع، مسجدی قدیمی‌تر وجود داشته که قسمتی از مصالح مسجد امروزی از همان مسجد اولیه تامین شده‌است.

مسجد جامع ساوه در طول تاریخ تغییرات زیادی کرده؛ گنبدخانه مسجد که از قدیمی‌ترین بخش‌های آن است، قرن چهارم و پنجم در ضلع جنوبی بنا شده، مناره مسجد متعلق به قرن ششم است، ایوان غربی در قرن هشتم ساخته شده‌است.

این مسجد مانند شهر ساوه در زمان حمله مغول آسیب‌های بسیازی دیده‌است بعد شده که دوران مختلف از جمله زمان قاجار مرمت شده‌است.

طراحی   

این مسجد مشتمل بر یک صحن و گنبدی در جنوب، دو ایوان، یک مناره، چند شبستان، محرابهایی متعدد و قدیمی با خطوط کوفی و دو محراب از دوره صفویه با خط ثلث است. این بنا دارای شبستانها و دهلیزهای زیبای آجری است که هر چشمه به عرض ۵/۳ و طول ۲۰ متر می‌باشد و از آثار قرن ششم و عصر سلجوقیان به شمار می‌رود. محراب آن دارای کتیبه‌های متعدد عمودی و افقی است که سه جانب آن را فرا گرفته و روی آن به خط ثلث و کوفی و سوره‌هایی از قرآن مجید (سوره قدر، اخلاص، جمعه) گچبری شده و در ضلع غربی میان شبستان‌های این بنا، ایوان باشکوه و رفیعی قرار دارد و در هر جانب این ایوان، حجره‌ای با درگاه تنگ و کوتاه نمودار است. گنبد مسجد به قطر ۱۴ و ارتفاع ۱۶ متر که ساق یا گردنه گنبد ۴ متر ارتفاع دارد و آراسته به کاشی‌های معقر می‌باشد.

در گوشه شمال شرقی و بیرون از مسجد، مناره‌ای رفیع و آجری مربوط به دوره سلجوقی واقع شده‌است.

قسمت پایین این مناره ساده و قسمتهای بالایی آن با نقوش آجری مزین شده و بر اساس شواهد و قراین، به مرور زمان قسمتی از آن تخریب یا ریزش کرده‌است و ارتفاع فعلی آن ۱۴ متر و با قطر ۵/۳ متر می‌باشد. راه پله‌ای مارپیچ که به نقوش متنوع و برجسته مزین شده نیز در داخل آن وجود دارد.

دسترسی

این مسجد در جنوبی‌ترین نقطه شهر ساوه، در انتهای خیابان سلمان ساوجی.

شبستان

شبستان های مسجد دارای حجره های متعددی است که سقف آنها رویستون های بزرگ چهارضلعی به ضخامت 20/2*10/2متر وبه ارتفاع حدود سه متر استوار شدهاند.طاقهای خشتی روی ستون های هلالی شکل میباشند وخشتهای به کار رفته برای ساخت چنین طاقهایی ازنظر اندازه غیر معمول بوده به طوری که ابعاد آنبالغ بر40*40*10سانتی متر میشود.

قدیمی ترین بخش مسجد همان شبستان های گلی وخشتی آن است که متعلق به دورهی پیش از سلجوقی میباشد. اما در دورهی سلجوقی وایلخانی تغیرات عمدهای درشکل معماری این مسجد صورت میگیرد.عنصر خشت جای خود را به آجر میدهد واز گچ به میزات بسیار درتزینات استفاده میشود.

ورودی

ورودی اصلی مسجد اولیه که در کاوشهایسال1364ش آشکار گردیده  درجبهه ی غربی بوده واحتمالا دو ورودی در جبهه های شمالی وجنوبی وجود داشته است.هم اکنون ورودی مسجد را یکدر چوبی وشیشه های رنگی آنتشکیل میدهد. اما در قرن هفتم هجری در ورودی ومجموعه ی سردر درست روبه روی گنبد خانه قرار داشته و مردم برای پا گذاشتن به صحن مسجدباید از یک طاق رفیع و 2 مناره در دو طرفش می گذشتند. 

ایوان

در ضلع غربی ایوان بزرگی دیده میشود متعلق به قرن هشتم که طول وارتفاع آن تقریبا با هم برابر است این ایوان با ارتفاع 70/16وطول 80/16وعرض 11متربناگردیده و در تمام سطحدیوارها ودر لا به لای بند آجر های آن زینت های گچی فراوانی به چشم میخورد که مشتمل برکلمه ی الله ومحمد (ص)وعلی(ع)وگل وبرگ ونقوش هندسی است.

 مقرنس های داخل ایوانها مربوط به دوره ی قاجار میباشد.

گنبد

در ضلع جنوبی مسجد گنبد خانه ی بزرگ آن وجود داردکه متعلق به قرن چهارم وپنجم هجری میباشد.

با توجه به وسعت گچبری های باقی مانده از آن دوره میتوان چنین استنباط کردکه نمای داخلی گنبدخانهتماما پوشیده از گچبری بوده است.

این گنبد از نوع دو پوش جدا از یکدیگر است.ارتفاع پوش اول به 17متر وارتفاع پوش دوم به حدود 24متر میرسد. که پوش دوم با کاشیکاریهای رنگارنگ تزیین شده است.

محراب

پیدا شدن یک محراب گچی زیبا وارزشمند در حین کاوش های باستان شناسی در ضلع سمالی مسجد ونیز وجود تعدادی محرابهای گچی در ضلع جنوبی مسجدبیانگر سلیقه وذوق هنرمندان گچبر میباشد.

درون گنبد خانه یک محراب گچبری شده وجود داردکه متعلق به دوره ی صفویه با نقش ها یی مانند برگ وگلوبوته ونقوش اسلیمی وختایی زینت یافته و درحاشیه ی محراب آیات قرن از جمله بخشی ازسورهی جمعه دیده میشود.

مناره

بیرون از محوطه ی مسجد در گوشه ی شمال شرقی مناره ی آجری دیده میشود که از دورهی سلجوقی است واز نظر پاره ای تز یینات ظریف آجری شبیه به مناره ی مسجد جامع سمنان است. این مناره تا ارتفاع حدو دچهار متر تو پر ساخته شده اس.اما از این ارتفا عبه بالا تو خالی بوده ودارا ی یک راه پله ی پیچ دار است که به انتهای مناره ختم میشود.

مناره ی سلجوقی اکنون 14 متر ارتفاع دارد  وقبلا 24 متر بوده است.

کتاب خانه

این مجموعه دارای یک کتابخانه ی بزرگ با قفسه های پر از کتاب دست نویس بوده است.

این مجموعه محل نگهداری اشیای باارزشی از جمله اسطر لاب و گوی و کتابهای خطی بوده اما متا سفانه تمام این مجموعه راسپاهیان مغول به آتش کشیدند.  

کتیبه های تاریخ دار بنا

در بنا کتیبه هایی وجود دارد که آنها را با توجه به نوعمتعلق به قرن چهارم قمری دانسته اند.اما قدیمی ترین کتیبه ی تارخ دار بنا که بر مناره ی آن جای داردمورخ به 504 وحاوی نام محمدبن ملک شاه است.در محراب شبستان شرقی گنبد خانه نیز کتیبه ای از قرن هشتم هجری قمری وجود دارد که تاریخ آن را به احتمال710 دانسته اند  وکتیبه ای در همان گنبد خانه مورخ 922 است.